Ispanak (Spinacia oleracea), orta ve batı Asya’ya özgü yapraklı yeşil çiçekli bir bitkidir. Caryophyllales, Amaranthaceae ailesi, Chenopodioideae alt familyasıdır. Yaprakları, taze olarak veya konserve, dondurma veya dehidrasyon yoluyla koruma teknikleri kullanılarak depolandıktan sonra tüketilen yaygın bir yenilebilir sebzedir. Pişmiş veya çiğ olarak yenebilir ve tadı önemli ölçüde farklılık gösterir.
Ispanak, 30 cm boyuna kadar büyüyebilen yıllık bir bitkidir. Ispanak ılıman bölgelerde kışlayabilir. Yapraklar; basit, ovalden üçgen şeklinde ve çok değişkendir: 2–30 cm uzunluğunda ve 1–15 cm genişliğindedir. Ispanak bitkisinin tabanında daha büyük yapraklar vardır ve küçük yapraklar çiçekli sap üzerinde daha yüksek oranda bulunur. Çiçekler göze çarpmayan, sarı-yeşil, 3–4 mm çapındadır ve birkaç tohum içeren 5–10 mm’lik küçük, sert, kuru, topaklı bir meyve kümesinde olgunlaşır.
2018’de Dünya ıspanak üretimi 26.3 milyon tondur ve Çin sadece toplamın % 90’ını üretmiştir.
Ham ıspanak % 91 su, % 4 karbonhidrat, % 3 protein ve ve bir miktar yağ içerir. 100 gramında sadece 23 kalori enerji barındırır. Buharda pişirildiğinde veya çabuk kaynatıldığında daha yüksek besin değerine sahiptir. A vitamini, C vitamini, K vitamini, magnezyum, manganez, demir ve fosfattan zengin bir kaynaktır. Ispanak, B vitaminleri riboflavin ve B6 vitamini, E vitamini, kalsiyum, potasyum ve diyet lifi için iyi bir kaynaktır. Ispanak, demir ve kalsiyum içeriğinde yüksek olduğu ve genellikle ham formunda servis edildiği ve tüketildiği halde, çiğ ıspanak, mide ve ince bağırsakta kalsiyum ve demir emilimini engelleyen yüksek seviyelerde oksalat içerir. Birkaç su değişikliğinde pişirilmiş ıspanak çok daha düşük oksalat seviyelerine sahiptir ve daha iyi sindirilir ve besin maddeleri daha tamamen emilir.
Taze ıspanak kiloluk halde dağını veya demetlenmiş halde satılır. Taze ıspanak, birkaç günden daha uzun süre saklanmasıyla besin değerinin çoğunu kaybeder.
Ispanak serin bir iklimi tercih eder. Tohum çimlenmesi için minimum sıcaklık 2°C’dir. maksimum çimlenme sıcaklığı 30 °C ve optimum aralık 7 – 24 °C’dir. Tohum ekiminden önce 24 saat 4 °C sıcaklıkta bekletilip dormansinin kırılması, çimlenme kalitesini artıracaktır.
Üreticilerin yaptığı en büyük hata ekilişte tohumda dormansinin kırılmasına müsaade etmemeleri, çok sıcak havalarda ekiliş yapmaları ve üstüne tohum çimlenene kadar sulamada yetersiz kalmalarıdır. Bu sebeplerden ötürü ıspanak tohumu sağlıklı olsa bile çimlenmelerde çok büyük kayıplar yaşanmaktadır. Sıcak havalarda tohumlar yavaşça çimlenir veya hiçbiri çimlenemez. Isı ayrıca bitkilerin çabuk tohuma kalkmasına neden olur ve mahsulün lezzetini bozar.
Ispanak bitkisi -7 °C’ye kadar düşük sıcaklıklara dayanabilir. En iyi ürün büyümesi 15 – 20 °C’de minimum sıcaklık 10 °C ve maksimum 32 °C ‘dir. Atlantik bölgesinde bile ıspanak yetiştirilebilir.
Ispanak, en iyi pH’sı 6.4 ila 7 arasında olan iyi drenajlı tınlı bir toprakta en iyi şekilde büyür ve asidik toprağa duyarlıdır.
Ispanak bitkisinin yayılması sadece tohumla olur. Arazi, 2-3 hafta önceden en az 15 cm derinlikte sürülür. Toprak tüm sebze ekilişlerinde olduğu gibi çok küçük parçalara ayrılmış olması gerekir. Ispanak tohumları 1 – 1,5 cm derinliğe mibzerle veya elle serpilme şeklinde atılır. Tohumlar ortalama 5-7 gün içinde çimlenir.
Genel olarak dekara 1 – 1,5 Kg tohum gereklidir.
Adet bazından ilerlersek dekar başına 100.000 – 120.000 tohum düşmesi yeterlidir.
Sulama düzenli yapılmalıdır çünkü ıspanak yüksek düzeyde nem gerektirir. Sulama vahşi, ocak veya yağmurlama şeklinde yapılabilir.
Ispanak, uygun büyüme ve gelişme için yeterli besin gerektirir. Bu nedenle, bu besin maddelerinin gerekli miktarlarda ve kullanılabilir olmasını sağlamak önemlidir. Genelde ekilişle beraber veya toprak hazırlığı esnasında toprağa DAP gübresi takviyesi yapılır. İlerleyen dönemlerde duruma göre üre, MAP veya 18:18:18 kullanılabilir. Gerekli durumlarda yapraktan iz element besin takviyesi yapılabilir.
Ispanak aynı arsaya tekrar tekrar ekilmemelidir, çünkü bu ıspanak zararlılarının ve hastalıkların toprakta birikmesine neden olur. Rotasyonlar fasulye, bezelye, marul, domates, patates vb. gibi diğer ürünlerle yapılmalıdır.
Yabani otları temizleme – zararlılar yanı sıra besin maddeleri gibi büyüme faktörleri için mahsul ile rekabet eder. Bu nedenle kontrol edilmelidirler. Ispanak kökleri sığ olduğundan ve kolayca zarar görebileceğinden, ayıklarken dikkatli olunmalıdır.
Ispanak yaprakları istenilen boyuta ulaşır ulaşmaz hasat için hazırdır. Bütün bitki bir kerede (bir demet olarak) hasat edilebilir veya tek tek yapraklar her seferinde bir katmandan bitkilerden alınabilir.
Demet ıspanak için, kökler kalite standartlarına göre kısaltılmalı ve yaprak sapları, dallardan ağırlıklı olarak daha kısa olmalıdır.
Ispanak bozulmaya müsait bir bitkidir ve 2 haftadan fazla kaliteyi sürdürmez. Solma, yaprakların sararması ve çürümenin 10-14 günden sonra depolanmayı takiben artması muhtemeldir. Yapraklar yaklaşık bir hafta boyunca buzdolabında saklanabilir veya taze kalmaları için sapları tatlı suya konabilir.
Hasat için çok uzun süre beklemeyin. Hasat kesimi yapılırken yaşlı ve sararmış yaprakların hasadını yapmaktan kaçınılmalıdır.